4ªMAILA-BIOLOGIA: LURRAREN SORRERA

1.LURRAREN SORRERA.

·         Big-Bang duela 12 miloi urte gertatu zen.

-          Unibertsoaren materia eta energia SUPERATOMO bat osatzen zuten.Baina oso ez-egonkorra zenez (masa kontzentrazio ikaragarriak dentsitate handian) lehertu egin zen .BING-BANG.

-          Orduan, SUPERATOMOAREN materia norabide guztietan sakabanatu zen  eta sakabanatutako partikula subatomikoak elkartuz atomoak sortu ziren.

-          Grabitate indarrak direla eta atomo-masa kontzentzatratu zen eta horrela GALAXIAK sortu ziren.

-          Galaxiako grabitate –indar handiek H atomoak hurbildu zituen , Tº igo zen eta fusio-erreakzio nuklear baten ondorioz, IZARRAK sortu ziren.

-          Izar batzuetako materia gaseosoa bereiztu eta inguruan biraka hasi zen , SISTEMA PLANETARIOAK eratuz.

-          Materia hori grabitate handienaren ondorioz, PLANETASINALAK (planeten aurrekoak) sortu ziren.Hauen arteko talkek , planeten nukleoak sortu zituzten eta nukleoaren grabitate indarrek planetasinalak erakarri zituzten eta horrela PLANETAK sortu ziren à Lurra.

2.LURRAREN EBOLUZIOA.

·         Duela 4600 miloi urte sortu zen Lurra.

·         Planetaren eboluzioa ERAtan bereizten da: KANBRIAURREA, PALEOZOIKOA, MESOZOIKOA ETA ZENOZOIKOA.

-Era bakoitza PERIODOTAN banatzen da , Izaki Bizidunek izandako ezaugarrien aldeketen arabera.

Ø  KANBRIAURREA. ( 4000 milio urte iraun; 4560 Mu-570Mu)

1.      Planeta hoztuz joan zen. Lurraren dentsitate handiko materialek barnealderantz joan ziren eta dentsitate txikikoak , berriz, azalean geratu ziren eta hauek hoztu eta solidotu ziren LURRAZALA sortu arte.

2.      Planeta barnean fusio egoeran , sumendi-erupzioak etengabe gertatzen ziren  eta ondorioz, gas-kantitate asko jaurti zen atmosferara à CO2, SO2, N- konposatuak (Atmosfera primitiboa), eta ur-lurruna (kondentsazioak, hidrosfera sortu). EZ ZEGOEN O2 ezta O3.

3.      Erreakzio ultramoreak + tximistak (deskarga elektrikoa)+ elementu erradiaktiboak + beroa = ENERGIA sortu zuten.Ondoren, MATERIA ORGANIKOA sortu zen (atmosfera , hidrosfera)à ondorioz, LEHENENGO KONPOSIZIO ORGANIKOAK (monosakaridoak, gantz-azidoak, aminoazidoak)

4.      Konposzizio organiko batzuk + ur tanta = Zelulen aurrekariak MIZELA eratu zuten.

5.      LEHENENGO BIZI-FORMA (bakterio antzekoa) zelula prokarioto zelulabar, bakterio fotosintetizatzailea zen.ESTROMATOLITOA. Duela 2000 miloi urte zelula eukaritoak agertu (konplexuagoak; algak , protozoak, honddoak , animaliak eta landareetan)

6.      Kanbriaurrean lehenengo izaki zelulanitzak agertu ziren eta asko fotosintetizatzaileak.

7.      Biziak agertzeak atmosfera konposizio aldatu zuen; Nitrogenoa eta Oxigenoa nagusitu.

8.      Kanbriaurrean hainbat glaziazio egon ziren , IB agerpena eragin zutenak.

Ø  PALEOZOIKOA  (300 milio urte iraun)

1.      Hasieran, erliebea laua eta klima epela.

Amaieran, glaziazio handiak hego Hemisferioan.

2.      Hasierako ingurumen-baldintzak, Izaki eukariotikoen dibertsifikazioa gora ematea eragin zuen.

3.      Gaur egun ezagutzen diren animalien talde ia guztiak agertu ziren.

a)Oskolan Ak (trilobiteak)

b)Ornodunak sortu (Arrainak, anfibioak, narrastiak…)

Lurreko Landareak :

                   -Goroldioak

                   -Iratxe basoak

                   -Likena (Alga eta honddo baten sinbiosia da)

4.      Permiko periodoan, Lurreko historiako espezie desagerpen handiena gertatu zen.Zientzialariek ez dakite zergatik (klima, sumendi-erupzioak, meteoritoa…)

Ø  MESOZOIKOA.  (180 miloi urte iraun)

-Hasieran, Lur osoa kontinente menditsu bakarra eta klima lehorra zuen, itsasoa urrun zegoelako.

Amaieran, ozeanoak ireki ziren eta:

          -Afrika/Amerika bereiztu (Klima hezetu)

          -Amerika mendebaldean mendikate handitu zen.

          Tº jaitsiera à Meteorito baten talkaren ondorioz.

-3.periodoa daude (flora eta fauna aldaketak.)

A)TRIASIKOA (250 Mu. – 205 Mu.)

-Ginnosperma eta iratze baso handiak

-Dinosaurioak eta ugaztun primitiboak agertu.

B)JURASIKO (205 Mu. – 135 Mu.)

-Dinosaurioak nagusi àNarrasti / Moldapen handia eta kolonizazio handia (Lehortarrak, urtarrak, haragijaleak, belarjaleak, hegaztiak)

C)KRETAZEOA (135 Mu. – 65 Mu.)

-Landare angiospermoak ugaritu. (Fruitu/ kolore biziko loreak dituztenak)

-Dinosaurioak desagertu .Meteorito-talka.

Ø  ZENOZOIKOA

-Hasieran, ozeano gehiago desagertu eta kontinenteak hedatu ziren.ALPEAK/PIRINEOAK eratu. AUSTRALIA eta ANTARTIKA bereiztu.

-Gorabehera termikoak àBatzutan, Tº epelak.

                                           àBesteetan, hoztu,glaziazioak.

-Kretazeoaren amaieratik zetorren Animalien desagerpena areagotu zen , baina primateak agertu ziren.GIZAKIA.

-2 PERIODO.

A)TERTZIARIOA

-Hegazti/ugaztun gehiago hedatu.

-Lehenengo haragijale eta primateak agertu.

-Basoak atzera, belardiak nagusitu.

-Itsasoan, lehen ugaztun urtarrak.

B)KUATERNARIOA.

-Gizakia planeta osoan zabaldu zen.