FILO SELEK: NIETZSCHE KRITIKA KRISTAUTASUNARI

3.KRITIKA KRISTAUTASUNARI, JAINKOAREN HERIOTZA ETA GAINGIZAKIA.

3.1.KRITIKA KRISTAUTASUNARI.

·         Kristautasuna kritikatzen du morroien morala izateagatik.

·         2 MORAL BEREIZTEN DITU:

a)      JAUNEN MORALA: “bizitza osoa” goresten du; bere definizioaren arabera , “onak” “noblea” eta “ gaiztoak” “plebeioa” esan nahi dute. Bere balioak botere nahia , indarra, handinahia eta hierarkia dira. Bizitza maite eta goratzen du , haren irrazionaltasuna barne.

b)      MORROIEN MORALA: Kristautasunaren, budismoaren , idealismoaren, sozialismoaren eta demokrazioaren morala da. Koldarkeria du oinarri , bizitzaren irrazionaltasunari eta gaingizakiaren indarrari dien beldurragatik sortu baita.

Þ     Bizitzaren kontrako balioak aldarrikatzen ditu eta gorputza , sena, grina, plazera, balore estetikoak ukatzen. Bizitza ahula eta endekatua goresten du.

Þ     Bere balioak jatorizko balioak, jaunena eraldatzetik sortu ditu, horien kontrakoak eskatuta: ezberdinatsunaren aurrean, berdintasuna; indararen aurrean mantsotasuna…

Þ     Eradaltze horren emaitza honako da: ONA = morroia=ahula , arrunta mendekoa, heriotz haraindiko bizitzari begiratzen diona. GAIZTOA=noblea= indartsua, ahaltsua , harroa, lurreko bizitzari lotua.

·         Bi moralak elkarrekin bizi daitezke, baina morroiek ez dituzte jaunak onartzen eta beren moralera makurrarazi dituzte.

·         Nietzschek honela definitzen du MORALA: “ bizitzaz mendeku hartu duen gizaki koldarraren idiosinkrazia”. HURRENGO SALAKETAK LEPORATZEN DIZKIO KRISTAUTASUNARI:

1.       Beldurra, larrimin- eta ezintasun-sentimendutik sortu da.

2.       Gurtzen dituen naturaz gaindiko izaki transzendenteak gezurrezkoak dira.( =metafisika)

3.       Antzinatasun klasikoaren balio dionisiakoak baztertzen ditu.

4.       Mundu erreala ukatzen du mundo ideial baten asmakizunaren bidez.

5.       Platonismo herrikoia da, arrunta, ahulentzat eta esklaboentzat.

Þ     Balore dekadeenteak proposatzen ditu, artaldearenak: mendekotasuna, obendientzia , sakrifizioa, bekatua eta damua. Bizitzaren kontrako eraso larrienak errua eta penitentzia konteptuak dira.

·         ANTIKRISTOA idazlanean dio erlijioa jabeen aurkako herri xehearen matxinada dela.

§  Jesukristo ez zen jainkoaren semea , ezta elizaren sortzailea. Bai gizon APALA eta BIHOZBERA, antolamendu oro ukatu zuena bakearen eta mantsotasunaren berri ona ekartzean.

§  PAULO TARSOKOA da elizaren benetako sortzaile: mirariak , apaizak, sariak, zigorrak, hierarkia, ondoko bizitza, epaiketa, berpizkundea, asmatu zituena.

§  BEKATUA eta AZKEN EPAIKETA sinestunak artaldean atxikitzeko elizaren tresnak dira.

3.2.JAINKOAREN HERIOTZA.

·         Jainkoaren heriotzak hauek baztertzea esan nahi du: morroien morala, transzendentzia, erlijioa eta idealismoa.

·         Zientzia Alaian jainkoaren heriotza aldarrikatzen du: Europan fedearen gainbehera antzematen da. Jainkoa hiltzeak balio kristaua desagertu direla esan nahi du. ATEISMOAREN aldarrikapenak gizakiak bete behar duela Jainkoaren lekua.

·          Harrezkero, gizaki da, ez Jainkoa, balioen eta legeen sortzaile. Giza garapena eta indar sortzaileak dakartza.

-HONELA MINTZATU ZEN ZARATUSTRA.

·         Jainkoaren heriotzaren berriak moralitate eraldakuntza esan nahi du. Gertakizun historikoa da, nahiz eta noiz gertatuko den ez zehaztu.

·         Horretaz, lehena jabetzen dena GIZAKI ZOROA da: ohiuka eta sinistu ezinik, bere onetik aterata aurkezten da besteen aurrean. Dakarren berria da gizakiaren erabateko garapena gertagarria dela.

Þ     Jainkoaren heriotaren ondorioz, gizakiak berez dagokiona berreskuratu dezake. Gizakia mundu honi lotua egongo da, ez harainidkoari.

Þ     Balio moral absolutuak suntsituko dira eta nihilismoa agertu. Baina sozialismoan eta demokrazian kristau balioak jarraitzen dute itxura laikoa hartuta.

3.3.GAINGIZAKIA.

·         Jainkoa hiltzearen ondorengo urratsak hauek dira:

1.       GIZAKIA NORAEZEAN: Idealismoaren eta transzendentziaren oinarririk eza. Gizaki NIHILISTA: bizirik dagoen hila da.  Balorerik gabe. Azken gizakia gu guztiak gara, eta orain igande aserdura guk geuk betetu behar dugu.

2.       GAINGIZAKIA: Sormena eta gizai-maila berria garatuko ditu, haraindiko munduko ametsak lurrera ekarriko ditu.

Gaingizaiaren Teoria batera dator garaiko eboluzionismoarekin: ez dago gizatasunaren bat-bateko sorkuntzarik, giza bilakaerak aurrera egingo du gaingizakiarengana arte eta ez dago arima-gorputza banaketarik.

v  GAINGIZAKIAREN EZAUGARRIAK:

ü  Jainkoaren heriotzaren ondorioa da,

ü  Botere nahia

ü  Jaunen morala

ü  Transzendentziari  eta idealismoari uko

ü  Balio erlatibo berrien sortzaile

ü  Zaratustrak aurreikusia.

v  Datorren arren, aurrerabidea bultzatu behar da: iraganarekin apurtu eta gizaki berria sortu , nork bere etorkizuna norbere gogora egokitu , tradizioaren zama kendu, etorkizunaren jabe izateko, bizi-maila hobea erdietsi eta aurrekoa gainditzeko borondatea izan.

·         Gaingizakia giza IZPIRITAUREN BILAKAERAREN EMAITZA da. Honakoa da:

1.       FASEA: ESPIRITUA GAMELU BIHURTU: Idealismoaren menpe, lege moralaren aurrean makurtu, gogo onez darama bizkarreko zama à agindu astunak eta zorrotzak eta gustoko du sufrimendua.

2.       FASEA: GAMELUA LEHOI BIHURTU: Ergelkeriaz jabetu eta aurreko bizieraren aurka, larriminaren zama arindu nahi du. IDEALISMOAREN GAINBEHERA.

Þ     Lege moral idealistaren lekuan, bere nahia ezarri nahi du, baina ez indar nahikorik balio berriak sortzeko.

Þ     NIHILISMOA da , Europar nihilismoa. Sintomak: balio sakratuak gainbeheran daudenez gizakiak jokabidearen oinarriak galdu ditu, bizi helmuga eta zergatia ez dakizki , metafisikaren amaierako garaia da.

3.       FASEA: LEHOIA HAUR BIHURTU: Haurra balio berriak sortzeko gai da, egoera berriei , ezezegunei , bai esaten dizkie jolasean beti.

·         Nietzschek dio Jainkoaren heriotzaren prozesuak badirauela oraindik eta optimismoa erakusten du gaingizakiaren etorreragatik. Baina prozesua bizkortu behar dela aldarrikatzen du: jausten ari denari bultza egin behar zaio.

FILO SELEK: NIETZSCHE. APOLINEO ETA DIONISIAKO

2.APOLINEOA ETA DIONISIAKOA.

Apolo eta Dionisos bizitza ulertzeko aurkako 2 jarreren sinbolo, eredu, jainko dira.

v  APOLO: Argia, neurria, forma , arrazoia, ideai, eguna , arima. Metafisika intelektualista eta Joera Zientifikoa-arrazionalista.

v  DIONISOS: neurrigabea, kaotikoa, itxuragabea, sexuzko kilikadura, gaua, gorputza, gizarte arauak hautsi eta desirak askatzeko deia, bizitzaz gozatu jai giroan.

Þ     Trajedia grekoan koprotagonistak ziren eta elkar behar zuten bizitzeko.

Bizitza bere osotasunean ulertzeko, aspektu irrazionalak eta arrazionalak, Dionisos eta Apolo behar dira, biak batera. Horrela, Bizitza (errealitatea) Heraklitoren ikuspuntutik ulertuko du:

v  AURKARIZ OSATUA (jaiotza-heriotza, osasuna-gaixotasuna, gaztetasuna-zahartasuna)

v  Itxuraz besterik ez dira aurkariak, bere baitan lotuta daudelako eta dena bat delako: aurkari bat kontrakoa bihurtzen da , errealitatea bilakaera delako.

àAurkari bat ukatzean bizitza bera ukatzen da.

v  Aspektu arrazionalekin batera, bizitza IRRAZIONALTASUNA da (borroka, mina, desegitea..)Bizitzak ez du ez zentzurik ezta helbururik ere. Zoriak agintzen du.

àBaina Sokratesengandik , mendebaldeko filosofian APOLO (balio apolineoak) bakarrik agertzen dira: arrazoiak grinak eta gorputza DIONISOS ( balio dionisiakoak) menderatzen ditu.

BIZITZAREKIKO BI JARREREN ADIERAZLE DIRA:

A.      BIZITZARI IHES EGITEA, BIZITZA UKATZEA. Jarrera hau hartu dutenak Kristau morala, izpiritualitatea orokorrean, metafisika arrazionalista, eta arrazionalismo zientifikoa.

Þ     Arrazoia nagusi à honen jarreraren oinarrian ez dago jakinmina , hots, errealitatea ezagutzeko nahia , hau kontrolatu eta menperatzekoarekin baizik.

B.      BIZITZA DEN LEGEZ ONARTZEA, BERE JATORRIZKO IRRAZIONALTASUNAREKIN: Jarrera hau hautatu dutenak , DIONISOS jainkoa eta ZARATUSTRA honen profeta, BITALISMOA eta jarreara artistiko-trajikoa dira.

Ondorioz, ezin daiteke ulertu ezta adierazi ere APOLOREN KONTZEPTU METAFISIKO ARRAZIONALEN bidez:

Ø  Kontzeptu metafisikoek bizitzaren aurkako jarrera adierazten dute , honen aspetku irrazionalak ukatzean à kontzeptuak izatez , BALORE JUDIZIOAK (judizio moralak) dira, bizitza ahuldu, zapaldu egiten dutenak.

Ø  Kontzeptu metafisikoak ezin dute bizitzaren muina atzi  (bilakaera, mugikortasuna, irrazionaltasuna) Ondorioz, ez dute benetako esanhairik , ez dutelako erreala den ezer isladatzen.

Þ     Errealitatearen benetako izaera makurtu eta desitxuratu besterik ez dute egiten.

·        

DIONISOS/ DIONISIAKOA: Greziako mitologiako jainkoa, Bako erromatarrentzat. Musika eta dantza, ernaldioa eta zoramena, lurra , natura, bizitza eta heriotza, kaosa , nahasmena, iluna kontrakoen elkar inplikazioa dira bere sinboloak. Hitz batean, Apolok adierazten duenaren kontrakoa. Nietzscheren arabera, Sokratesek zein Platonek beraien filosofía arrazionalistaren eta metafisikoaren bidez lortu zuten balore dionisiakoak desagertaraztea mendebaldeko kulturatik , balore apolineoak ezarriz. Balore dionisiakoek ezaugarritzen dute gaingizakiaren moral berria.

Dionisosen adierazpena ARTEA da, GREZIAKO ARTE TRAJIKOA. Adierazpen estetiko-trajikoak bakarrik erakutzi dezake bizitzaren irrazionaltasuna, filosofía kontzeptuala , jarrera logiko arrazionalak ezin duena egin.

FILO SELEK. : NIETZSCHE

NIETZSCHE.

1.KRITIKA MENDEBALDEKO ZIBILIZAZIOARI. BITALISMOA.

·         Bere filosofiaren metodoa GENEALOGIA da: hitzen etimologiara jo, jakiteko zein izan zen hauen hasierako zentzua eta bestetik, jarreren eta egoeren analisi psikologikoa.

·         SUSMOAREN FILOSOFOA: Mendebaldea okerreko bidetik ibili delako susmoa altxatzen du, hinen kulturaren oinarriak (balio moralak, egiak..) , faltsuak, gezurrak direlakoan.

Þ     Horrela, mendebaldeko kultura gezurrik handiena ahulen aldekoa eta indartsuen kontrakoa da.

Þ     Berak ez du salatariaren eta mezulariaren papera aukeratu PATUA bera izan da.

·         HAUEN AURKA DAGO:

v  METAFISIKA TRADIZIONALA: Sokratismoa, Platonismoa, eta hauetatik sorturiko filosofía arrazionalista (Ilustrazioa barne) eta idealista guztiak.

Þ     Errealitatea edo bizitza ulertzeko eta deskribatzeko erabilzen dituen kontzeptuek, bizitzaren bilakaera (etengabeko eraldaketa, aniztasuna…) ukatu egiten dutelako.

Þ     Gainera, errealitateak , bizitzak , helburua eta zentzua dituela azpimarratzen du.

v  MORAL KRISTAUA, ERLIJIOA: (kristautasuna eta budismoa btz ere)

Kristau balioek ( ongia, egia, apaltasuna, errukia…) bizitza ukatu eta bizi zenak zapuztu egiten dituzte, Ahulen morala da.

v  ZIENTZIA ARRAZIONALISTA/POSITIBISTA: Errealitatea kontrolatu nahi du, ez ezagutu eta hau neurgarria eta kontrolagarria balitz ulertzen duelako.

Hirurek ANTZINAKO KULTURA KLASIKOTIK urrundu egin gaituzte. Eta hau zen bizitza bere izatean adierazteko gauza zena.

---------------------------------------------------

·         Bere filosofiaren aztergaia BIZITZA (errealitatea) da. Heraklitoren ikuspuntutik ulertuko du:

v  AURKARIZ OSATUA (jaiotza-heriotza, osasuna-gaixotasuna, gaztetasuna-zahartasuna)

v  Itxuraz besterik ez dira aurkariak, bere baitan lotuta daudelako eta dena bat delako: aurkari bat kontrakoa bihurtzen da , errealitatea bilakaera delako.

àAurkari bat ukatzean bizitza bera ukatzen da.

v  Aspektu arrazionalekin batera, bizitza IRRAZIONALTASUNA da (borroka, mina, desegitea..)Bizitzak ez du ez zentzurik ezta helbururik ere. Zoriak agintzen du.

BIZITZA: Botere Nahimenean datza. Bizitza, indarra da, beraz, dinamismoa, aldakuntza, eragozpenen kontrako borroka, zentzu erlatiboak. Bizitzan ez dago ezer absoluturik, baina bizitza gauza guztiak baloratzeko erreferentzia da: egiazkoa eta ona da bizitzari laguntzen diona. Bizitza da errealitate bakarra eta funtsezkoena.

Bizitza ez da estatikoa, Heraklitoren bilakaeraren , joan-etorriaren antzekoa baizik, etengabeko jario bat, non kotnrakoen borroka eta harmonia nagusitzen diren.  Bizitzaren zenbait aspektu garrantzitsu guztiz irrazionalak dira, eta onodrioz, bizitza ezin da ulertu mekanizismotik, ezta kategoria arrazionaletatik ere.

·         Bizitzaren izaera honen aurrean, BI JARRERA har daitezke:

1.       BIZITZARI IHES EGITEA, BIZITZA UKATZEA. Jarrera hau hartu dutenak Kristau morala, izpiritualitatea orokorrean, metafisika arrazionalista, eta arrazionalismo zientifikoa.

Þ     Arrazoia nagusi à honen jarreraren oinarrian ez dago jakinmina , hots, errealitatea ezagutzeko nahia , hau kontrolatu eta menperatzekoarekin baizik.

2.       BIZITZA DEN LEGEZ ONARTZEA, BERE JATORRIZKO IRRAZIONALTASUNAREKIN: Jarrera hau hautatu dutenak , DIONISOS jainkoa eta ZARATUSTRA honen profeta, BITALISMOA eta jarreara artistiko-trajikoa dira.

·         Ondorioz, ezin daiteke ulertu ezta adierazi ere KONTZEPTU METAFISIKO ARRAZIONALEN bidez. 

Ø  Kontzeptu metafisikoek bizitzaren aurkako jarrera adierazten dute , honen aspetku irrazionalak ukatzean à kontzeptuak izatez , BALORE JUDIZIOAK (judizio moralak) dira, bizitza ahuldu, zapaldu egiten dutenak.

Ø  Kontzeptu metafisikoak ezin dute bizitzaren muina atzi ¿????? (bilakaera, mugikortasuna, irrazionaltasuna) Ondorioz, ez dute benetako esanhairik , ez dutelako erreala den ezer isladatzen.

Þ     Errealitatearen benetako izaera makurtu eta desitxuratu besterik ez dute egiten.

METAFISIKA, IDEALISMOA, IDEAL , IDEALISTA : Termino honekin Nietzsche Metafisika tradizionalaren kritika isaldatzen ari da. Mendebaldeko filosofo guztietatik, Nietzschek Heraklito bakarrik miratzen du, errealitateren zerizana etengabeko jarioan eta kontrakoen gudan jarri baitzuen.

 Nietzschek errealitatea bilakaeran ikusten da; finkoa iruzur hutsa da. Filosofoak Platonengandik saiatu dira bilakaerari garrantzia kentzen eta hau itxura huts bihurtzen. Metafisikaren kritika 4 puntutan labur daiteke:

Ø  FILOSOFIA TRADIZIONALAK, bizitza zentzugabeko bilakaera hutsa dela ahaztuz, kontzeptu eta kategoria arrazionalak eratu ditu errealitatearen zerizana ulertzeko: egia eta ongia absolutuak, kausa, xedea, Jainkoa , substantzia, esentzia…

Þ     Nietzscherantzat ez du zentzurik uneoro eraldatzen ari den errealitatean esentzia finkoak bilatzeak. à kontzeptuak errealitatearik gabeko entitateak dira.

Ø  BI MUNDUEN ARTEKO BEREIZKETA. Platoni zor zaio, itxurazko munduaren eta egizako munduaren arteko bikoiztasuna. Ordutik hona, filosofoek itxuratzat hartu dute bilakera eta egiaren balorea mundu  ulergarriko esentziei eman diete.

Þ     Nietzscherentzat mundo bakarra dago, bilakaeran datzana, bera biata mundo sentigarria.

Ø  BIZITZAREN AURREKO ERREAKZIO KOLDARRA. Mundu ulergarriaren asmakeria , mundua ez den moduan ez onartzetik dator. Filosofo  tradizionalak uste du arraziomenezko kontzeptuen bidez errealitatea kontrolpean jar dezakeela.  Bizitzak duen irrazionaltasunari dion beldurretik sortzen da  Metafisika arrazionalista-idealista , indargabeen eta ahulen gaixotasunetik.

--------------------------------------

·         Bizitza adierazteko era bakarra ARTEA da à Adierazpen honen eredua GREZIAKO ARTE TRAJIKOA da. Adierazpen estetiko-trajikoak bakarrik erakutsi dezake bizitzaren irrazionlatasuna , filosofía kontzeptuala , jarrera logiko-arrazionalak ezin duena egin.

Þ     Honen protagonistak APOLO eta DIONISOS dira. Lehena arrazionalista, eta bigarrena, neurrigabea , kaotikoa, sexuzko kilikadura, gaua , gorputza, gizarte arauak hautsi , bizitza gozatu jai giroan.

Þ     Trajediak bidak bateratzenditu, forma eta edertasuna bizitza indarrarekin. Ezin daiteke bizi bata besterik gabe.

·         Aro trajeikoaren bukaera SOKRATESekin hasi zen: Filosofia arrazionala , lehentasuna arrazoiak . Arrazoiak dioena, moralak agindu.  Gizakiaren alde apolineoak, bizitzaren alde dionisiakoa zapaldu.

·         PLATONEK, arrazoiaren nagusitasuna indartu. Errealitatea bizkoiztu: eremu ulergarria (ideiak)/ aldakorra (gauza sentikorrak). Horrela, mundo fisikoa arbuiatu egin zuen aldakorra izategatik.  Jarrera metafisikoa à egia= aldaezina.

Þ     IDEIEN TEORIA , bizitzaren aurkako eraso handiena, bizitzaren izate arrazionalaren kontrakoa.  Gezur metafisiko hau hizkuntza zer den gaizki ulertzetik dator:

§  Hitzen jatorria hitzarmena , adostapena da, hiztunen arteko ituna, elkar ulertzeko beharrari erantzuten diona. Hitza errealitateari egokitu behar zaio

§  Sokratesetik ez zaio benetako errealitateari begiratu, modu partzial batean ulertu baitzuen, eta gero , honentzat , “esentzia” , “ substantzia” hitzak asmatu egin ziren. à Errealitatea hitzari egokitu zitzaion errealitatea benetan zena kontuan izan gabe.

-----------------------------------

v  BITALISMOA: Positibismoa, Erromantizismoa eta Idealismoa hirurak gainditzen ditu. Bitalismoarentzat bizitza da balio nagusia eta baita errealitate funtsezkoena ere. Bizitza ez da materia hutsa, ezta zerbait metafisikoa ere.

v  Intelektualismoaren kontrakoa da: Filosofiaren errotik atera behar diar amets idealista guztiak, bizitza bera baita balio nagusia. Bizi errealitatea hobeki antzeman da balioz eta sentimenduz, arrazoimenaz baino.

è Pentsamendu mekanizista, arrazionalista eta estatikoa arbuitau egiten dira.

v  Bizitzaren sakontasun trajikoa eta irrazionala pairatzera zuzenduko du filosofía. Intuizioz ezagutzen da errealitatea.

v  Bitalismoa ez da teoría bat, pentsalari guztiz desberdinen jarrera intelektual orokorra baizik. Horrela, vitalista batzuen asmoak ez du zer ikusirik ohiko filosofiarekin, baina antzinako jakintza helenikoarekin , erabat lotuta agertzen da: à bizi zenak askatu behar dira bizitza berreskuratzeko.

v  BITALISMOAREN FUNTSEZKO BEREZITASUNAK:

A.      Errealitatearen zerizana arrazionala ez den zerbaitetan datza.

B.      Errealitatea ezin da ulertu kontzeptu arrazionalen bidez.

C.      Fenomeno bitala ezin da azaldu indar fisiko-kimikoen jokoaz bakarrik.  Hauen oinarrian “vis vitalis” izeneko bizitzaren indarra baitago. Horregatik, bizitza ez da biologiko hutsa, honek gizakiaren elemneut afektiboak, pasionalak eta instintuzkoak biltzen baititu. 

FILO SELEKTIBITATEA: DESCARTES / METODOA

3.METODOA ETA BERE ARAUAK.

Descartesek, bere “Metodoaren Diskurtsoan”azaltzen duen, egia aurkitzeko método ziur eta egoki bat bilatuko du, SILOGISMOA ORDEZKATUKO duena.  Silogismoa , egia orokor batean (premisa) oinarritzen den arrazoibide deduktiboa izanda, egi berriak aurkitzeko ez du balio, beraz método berri baten beharra dago.

EGIAREN IRIZPIDEAK                            

A.      AUTORITATE IRIZPIDEA:Judizio baten baliozkotasuna erabakitzeko erabiltzen dugun eredua da.Erdi Aroan, Aristotelesen eta Elizaren aginpidea.

B.      INDUKZIOA: Esperientzian eta behaketan oinarritzen bada ere, D.ez du onartuko kasu guztien azterketa eskatzen duelako eta “indukzio osoa” ezinezkoa da.

C.      MATEMATIKA ETA ARRAZOIAREN EGIA:matematikaz baliatzen da egiaren irizpidea bilatzeko, haren arrazoiketak ziurrak eta nabariak direlako.

METODOAREN ARAUAK

1.ARAUA: NABARITASUNA

·         “Nabaria ez dena, zalantzan jarri behar dugu, argitasunez eta bereizkotasunez aurkezten zaigun ideia lortu arte”Bestengandik bananduta eta nahastezina.

2.ARAUA: ANALISIA (INTUIZIOA)

·         “Aztertzen dugun zailtasun bakoitza ahalik eta gehien zatitzea, soluzio onenak eska lezakeen moduan” à “natura soilak” lortzen dira.

·         INTUIZIOA espirituaren hautemate soila eta beheralakoa da, ZIURRENA.

3.ARAUA SINTESIA (DEDUKZIOA)

·         “Ezagutzeko objetu errazenetatik hasiz, konplexuetaraino iritsi behar da”

·         DEDUKZIOA, ezagutzen ditugun gauzetatik beste gauza batzuk ulertzean datza, intuizioen segida da.  Baina EZ DA ZIURRA, ziurtasun osoa lortzeko, maila guztiei buruzko zirtasuna lortu behar delako.

4.ARAUA: BERRIKUSKETA/ZERRENDAKETA

·         “Oso zerrendaketa konplexuak eta berrikusketa orokorrak egin behar ditugu, ezer ez dugula ahaztu ziur egon arte”

·         Ezin da hutsunerik egon bestela, arriskuan jartzen da arrazoibideen uztardura eta ondorioen ziurtasuna.

FILO:SELEKTIBITATEA: DESCARTES/ILUSTRAZIOA

ILUSTRAZIOAREN EZAUGARRI NAGUSIAK:

XVII.mendea, 1688ko Ingalaterrako iraultzarekin hasi eta 1789ko Frantziako iraultzara arte iraungo du.  Aintziniako erregimena krisialdian sartuko da eta monarkiaren azken eredua, “Despotismo Ilustratua” izango da.

Garai honetan, INDUSTRIA-KAPITALISMOA eta DEMOKRAZIA ERREPRESENTATZAILEA sortu ziren eta gainera, IRAULTZEN MENDEA izan zen: Amerikakoa , Frantziakoa eta Europako Industria iraultza.

1.       ARGIEN MENDEA da. Bere eskakizuan ARRAZOIAN KONFIANTZA IZATEA ETA ARRAZOIAZ INDEPENDENTZIAZ baliatzea da. 

Þ     “Arrazoiaren adin nagusitasunak” gizakiak bere buruan fedea.

2.       ARRAZOI ILUSTRATUAREN EZAUGARRIAK:

v  ARRAZOI KRITIKOA, autonomoa, tolerante

v  ARRAZOI ANALITIKOA, arrazoi deduktiboaren kontra;  Esperiantzian oinarritzen dute ezagutza.

v  ARRAZOI SEKULARIZATUA. Fedea arrazoiaren menpe.

o   Gai erlijiososak arrazoiaren ikuspegitik aztertu, FISIOZENTRISMOA (unibertsoa azaltzeko). 

o   Probidentziaren ordez, arrazoiaren eta gizateriaren aurrerapen etengabea . Erredentzioaren ordez, gizakiak bere burua salba dezake.

3.       ERREALITATEA ARRAZIONALKI ULERTZEN da, eta horretarako AZALPEN ZIENTIFIKOAK bakarrik onartuko dira. Azalezina dena, subjektibitatearen eta norberaren pentsamendua askearen menpe.

4.       EREDU NEWTONIARRAREN ARABERAKO NATURARI BURUZKO IKUSPEGIA. Natura arrazionala, autonomoa eta beharrezkoa da , DETERMINISMOAK agintzen du.

5.       ENTZIKLOPEDIA , aro osoaren ezagutza arrazionala bildu nahi zuen. Kulturan eta pentsamenduan iraultza suposatu zuen. Horrela, Kultura eta ezagutzak zabaltzea, informazioa eta heziketa eskeini,  iritzi kritikoa eta antidogmatikoa sortu zuen.

6.       ERLIJIO NATURALA ETA DEISMOA defendatuko dira.

Þ     ERLIJIO NATURALA guztiz arrazionala da eta moral naturalarekin bat egiten du.

Þ     DEISMOAN Jainkoak mundua sortu ondoren, ez du berriz horretan parte hartzen, ez probidentea ez gaitzaren erantzule.

Þ     Humek, ESZEPTISIZMO ERLIJIOSOA defendatuko du. LA METRIEK ETA CONDILLAC-k ATEISMOA eta MATERIALISMOA

7.       AURRERAPEN ZIENTIFIKO-TEKNOLOGIKOAN KONFIANTZA OSOAK , optimismo historiko eta ilustratua ekarriko du. Gizakia perfekiora iritsi mundo perktua lortu.

KANT: IDEALISMO TRASZENDENTALAren ustez, ezagutza esperientzia sentigarrira mugatu behar da , ahaztu abe ardimenak errealitatea ezagutzean parte hartzen duela, jasotako datuak ulertu ahal izateko.

MORAL EGINBEHARRA defendatuko du. Moral irizpideak subjektuarengandik eta unibertsalak dira. INPERATIBO KATEGORIKOEK agintzen duenez, arrazoi praktikoak ezartzen ditu.

FILO: SELEKTIBITATEA : DESCARTES

1.ERRENAZIMENDUAREN EZAUGARRIAK.

DEFINIZIOA: Errenazimendua antzinako greziar-erromatar balioetara itzultzea porposatu zuen kultura mugimendua da. Italian sortu XIV. Eta Europa osora hedatu zen XV-XVI.

SORRERA: Italian, merkataritza garatzeak burgesia kultua eta dinamikoa sortu zuen. Gainera, Konstantinopla otomandarren mende erortzean, Ekialdeko jakintsuek , Italiara ihes egin zuten. Hórrela, zientzian eta teknikan interesa handitu eta unibertsitate eta akademien bidez jakintza zabaldu zen.

EZAUGARRI OROKORRAK:

1.       KLASIZISMOA: Greziar-erromatarren kultura berreskuratu

2.       ANTROPOZENTRISMOA:  gizakia unibertsoaren ardatza.

3.       HELIOZENTRISMOA eta HUMANISMOA

4.       UNIBERTSOAREN, PENTSAMENDUAREN ETA ARTEAREN IKUSPEGI UNITARIOA

Eta MUNDUA ARRAZIONAGARRIA à ARRAZOIAREN AUTONOMIA FEDEAREN AURREAN.

5.       MEZENASEK- ARTEA ETA KULTURA BULTZATU à ARTISTA ANONIMOA DESAGERTU, IZENDUNA.

6.       IZAERA SEKULARRA, KRISTAU-ERLIJIOA BARNERATUTA

7.       INPRENTA à HERRI HIZKUNTZAK INDARTU. Liburuak

GIZARTE ERALDAKETAK:

·         X-XV mendeetan aldaketak eman ziren ekonomian, artean eta politikan. KLASIZISMOAk antzinate klasikoaren ikuskerak berreskuratu zituen eta berrikuntzek, ikerkuntzak , mundo berri bat sortu zuten.

·         KAPITALISMOA sortu zen eta burgesia indartu zen, MONARKIA AUTORITARIOAK bezala. Descartesen filosofian eragina izan zuen absolutismoak, berak filosofía absolutua nahi baitzuen Bestalde, ERLIJIO-BATASUNA APURTU zen: Protestantismoa, anglikanismoa eta kalbinismoa sortu. à Luteroren erreforamaren aurrean, Eliza katolikoaren kontrarreforma eman zen (Trentoko kontzilioa)

·         AMERIKAKO AURKIKUNTZA Espainia indartu eta elikagai berriak ekartzean, biztanleria hasi zen.

ANTROPOZENTRISMOA: erlijioaren eragina apaltzeak, eta gertaera historikoek eta aurkikuntza zientifikoek baldintzatu zuten haren sorrera. Horrela, TEOZENTRISMOA ordezkatu zen , gizakia munduaren ardatza da, bere buruaren jabe da, bakarrik natura-legeen menpe dago. INDIBIDUALISMOA goraipatzen da eta ARRAZOIAN erabateko konfiantza daukate.  Gizakiaren sentimenduak eta sena goraipatzen dira ,  CARPE DIEM aldarrikatzen da.

ZIENTZIA IRAULTZA.

·         Filosofia Modernoa zientzia-garapenari lotuta dago. Unibertsoari buruzko jakin-min zientifikoa indartzen da eta jakintza filosofiko/zientifikoaren eredua MATEMATIKAK dira.

·         Aurkikuntzak, autoritate irizpideari uko egiten dioen arrazoiaren emaitzak dira (ez biblia, ez antizako pentsalariak) Horrela, KEPLER, GALILEO, G.BRUNO, KOPERNIKO..ren eskuetatik HELIOZENTRISMORA pasatu zen.

·         Beste asmakuntza batzuk: inprenta, kanoiak, kartografia, iparrorratza…

·         DESCARTESEK, GEOMETRIA ANALITIKOA sortu zuen fisika aztertzeko eta filosofía absolutu berria sortu nahi zuen, matematiketan eta arrazoian oinarrituta.

2.ARRAZIONALISMOAREN EZAUGARRIAK

·         Konstantinopla otomandarren mende erori zenean, Ekialdeko zientzalari, ikerlari eta filosofo asko Italiara erbesteratu ziren eta Humanismoa sortu zuten.

·         XVI. Mendeetan, Humanismoaren sorrerarekin , mundo-ikuskera berri bat sortu zen: gizakia eta haren pentsamendua unibertsoaren erdigunea dira.

·         Descartes, Aro Modernoaren hasieran bizi izan zen eta humanismoarekin batera, esptizismoaz, arrazionalismoaz eta enpirismoaz mintzatu behar gara.

ESZEPTIZISMOA

XVI-XVII.mendeetan indarrean egon zen filosofía-korronte honen arabera, egiaezin daiteke ezagutu. Descartesek ukaezinezko egia bat aurkitu nahi du eta zalantza metodikoa da hori lortzeko bidea.

ARRAZIONALISMOA

·         XVII.mendean, elkarren aurkako bi sistema filosofiko nagusitu ziren: ARRAZIONALISMOA eta ENPIRISMOA.

Ø  Arrazionalismoaren arabera, ezagutzaren iturria ARRAZOIA da. Eta jatorrizko ideiak haren baitan daude.

Ø  Enpirismoaren arabera, ezagutzaren iturria ESPERIENTZIA da.

·         Kontrakoak izan arren bat datoz honetan:

-Subjektua jarduera ororen erdigunea eta helburua da, eta hark erabakitzen du gertaera edo baieztapen ororen egiazkotasuna/ faltsutasuna

-Ezagutzaren analisitik abiatzen dira ziurtasuna lortzeko.

Descartesek arrazionalismo modernoa sortu zuen. Haren ustez, arrazoiak ez du bere gainetik beste irizpiderik onartzen ez tradiziorik, ez federik ez autoritaterik.

·         Errealitateari buruzko ezagutza egiazkoak eta baliodunak arrazoitik eta adimenetik sortzen dira, jatorrizkoak direlako. Adimenak, arrazoizko gogoeta hutsaren bidez, egai bere baitan hautematen du.

1.       KONFIANTZA ARRAZOIAN.Ezautza-iturri garrantzitsuena ARRAZOIA da, baliozko ezagutzak sor ditzakeen bakarra.Arrazoian, esperientziatik sortu ez diren jatorrizko ideiak daude.

2.       EZAGUTZA SENTIKORRAREN GUTXIESPENA Zentzumenek huts egitera bultzatzen gaituzte, eta ezagutza sentikorra ezin da unibertsala izan, ezinezkoa delako multzo bereko kasu guztiak esperimentatzea. (indukzio osoa)

3.       ZIENTZIA UNIBERTSAL ETA BEHARREZKOAREN NAHIEZKOTASUNA. Zientzaren judizioek baliagarriak izan behar dute kasu guztietan (unibertsala) eta nahitaezkoa da hori. Matematika, a priori eratuta dagoenez, ezaugarri horiek dituzten judizioek eratzen dute.  Horrelako ezaugarririk ez duen zientzia ezin daiteke baliozkoa izan.

4.       MUNDUAREN ARRAZIONALTASUNA. Unibertsoko gertaera orok justifikazio bat du, kausa bat, ezer ez delako ausaz gertatzen. Kausa hori ezaugarria da arrazoiarentzt , eta haren kabuz ezagut dezake.

4.ZALANTZA METODIKOA ETA LEHEN ZIURTASUNA: COGITO

1)NABARIA EZ DENA ZALANTZAN JARRI BEHAR DUGU, ARGITASUNEZ ETA BEREIZKOTASUNEZ AURKEZTEN ZAIGUN IDEIA lortu arte. Honek zalantza metodikora eramaten du Descartes.  Dena zalantzan jartzen da, ea zalantzagarria ez den egiazko zerbait geratzen den.

2)ZALANTZA METODIKOA EZ DA ZALANTZA ESZEPTIKOA. Zalantza metodikoa metodoak eskatutakoa da.Zalantza egia ziurra aurkitzeko bidea da. Descartes ez da eszeptikoa , egia lortzeko posibilitatea baieztatzen baitu. Zalantza eszeptikoak, egia ziurra lortzeko posibilitatea ukatzen du, eta zalantza behin betirakoa da.

3)ZALANTZA METODIKOAREN GARAPENA

·         1) Zentzumenen gaitasuna zalantzan jartzen da. Sentsuek engainatzen gaituzte , ez dira fidagarriak.

·         2)kanpoko errealitatearen existentzia zalantzan jartzen da. Ez dago seinale ziurrik loaldiak eta iratzarraldiak bereizteko.

·         3)arrazonamendu matematikoak eta ezagupen guztiak zalantzan jartzen dira. Jenio gaiztoaren hipotesia: ezaguten duguna, jenio ahaltsu eta gaizto baten ondorioa. à ZALANTZAGARRIA DA EZAGUTZEN DUGUN GUZTIA.

Pentsatzen ditugun gauzarik soilenak eta dudaezinak OBJETU MATEMATIKOAK dira. Hala  ere, egi horiek ez direla dudezinak pentsatu behar dugu. Gainera ez da pentsaezina, ahaltsua bezain gaiztoa den demonio batek engaina nazan: nire gogamenean pentsamendu guztiz argaiak eta soilak jartzen ditu horrek, dudaezinak , nabarriak baina faltsuak.

4)LEHENENGO EGIA

·         Zalantzatik dudaezina den zerbait agertzen zaigu: zalantzan ari garela.

Þ     Zalantzan jartzea pentsamenduaren jarduera izanez, pentsatzen ari naiz eta pentsatzen ari naizen NI PENTSATZAILEA existitzen da. Hona hemen lehenengo egia: “Pentsatzen ari naiz beraz, existitzen naiz” (Cogito ergo sum)

Þ     INTUIZIOZ ezagutu da 1. Egi nabari hau ez da silogismo edo dedukzioaren bitartekoa.

5y 6) PENTSAMENDUA  : IZPIRITUAREN JARDUERA KONTZIENTA ORO DA.

·         Pentsamendua (aktibitate bezala) eta pentsamenduaren  bidez pentsatutakoa (edukinak, pentsamenduaren obj.) desberdintzen ditu.

v  PENTSAMENDUA aktu psikikoa den aldetik zalantzaezina da, nahiz eta pentsamenduaren bidez pentsatutakoaren existentzia zalantzagarria izan.

v  Pentsamendua hor dagoela badakit. Hain ziur nago, dudan jarriko banu ere, pentsatzen egongo nintzatekeen.  Pentsamendu hori, ni neu naiz NI PENTSATZAILEA.

Þ     Ni pentsatzailearen existentzia baieztatzean, lehenengo errealitatea dugu ONTOLOGIA mailan: RES COGITANS, pentsatzen duen substantzia.

Þ     Ez du NIA fisiko baten existentzia baieztatzen, ni pentsatzailea baizik, Gainera gorputza lege mekanikoek determinatzen dute eta izpiritua librea da.

9)LEHENENGO EGIA HONEN EZAUGARRIAK:

·         Nabaria denez, zalantzaezina

·         Jakintzaren lehen printzipioa da, honen gainean eraiki daitek ezagutza guztia

·         Beste egien baliozkotasuna neurtzeko irizpide bezala, egi honen ezaugarriak erabiliko dira: proposizio nabariak bakarrik har ditzakegu egiatzat.

10)Dudaezinezko lehen printzipio nabaria aurkitu ondoren, JAINKOAREN EXISTENTZIA FROGATUKO DU, 3 argumentuen bidez (gnoseologiko, ontologiko, kausala)

5.ONTOLOGIA: HIRU SUBSTANTZIAK

Errealitatea 3 substantziek osatzen dute: Ni pentsatzailea (Res Cogitans) , Jainkoa (Res Infinita), eta Gorputzak/materia ( Res extensa)

·         Descartesentzat SUBSTANTZIA existitzeko bere izatea besterik behar ez duen gauza existentea da. (Jainkoari aplikatzeko bakarrik) Haren ustez, ezin dugu substantziak hauteman, SUBSTANTZIEN ATRIBUTOAK baizik.

v  Substantzia bakoitzak FUNTSEZKO ATRIBUTO bat du. Atributoa , argi eta bereziki hautematen dugun ezinbesteko atributoa (koalitatea) da.

RES INFINITA: JAINKOA à Jainkoaren atributua, PERFEKZIOA edo INFINITUA izatea.

RES COGITANS : ARIMA à SUBSTANTZIA IZPIRITUALAREN  atributu nagusia , PENTSAMENDUA da.  Ni pentsatzailearen existentzia, gorputzak eta kanpoko errealitateak baino lehenago eta ziurrago ezagutzen da.

Þ     Pentsamenduaren MODUAK kontzientziaren edukin zehatzak dira: IDEIA DESBERDINAK, JARDUEAR KONTZIENTEAK(maitatzea, epaitzea, sentitzea) Arima bakarra, bakuna eta zatiezina da eta ADIMENA da haren berezko ahalmena, besteak (sentsuak, irudimena, oroimena) bigarren mailakoak , gorputzari lotuta daudelako.

RES EXTENSA: GORPUTZA/MATERIA à GORPUTZ SUBSTANTZIAREN Atributo nagusia HEDADURA da (luzera, zabalera, sakonera..) Ezin dugu pentsatu hedadurarik gabeko figurarik edo ekintzarik bai alderantiz ordea.

·         Atributo bakoitzak MODUAK ditu. Moduak substantziaren adierazpenak dira, baina ez dira esentzialak (atributoak bezala) ; aldatu egiten dira substantzia aldatu gabe.

Ø  PENTSAMENDUAREN ETA HEDADURAREN ALDAKUNTZA “MODUAK” dira.

Ø  Baina JAINKOAGAN aldakuntzarik ez denez ematen, haren atributoak EZ DU MODURIK.

6.JAINKOAREN ETA MUNDUAREN EXISTENTZIA.

RES INFINITA: JAINKOA à Bere atributoa PERFEKZIOA eta INFINITASUNA da eta Jainkoa aldakuntzarik ez duenez, ez du modurik

·         Jainkoaren existentzia frogatzeko, ni pentsatzailearengan dauden pentsamenduak analizatuz, kontzientzian izaki infinituaren edo perfekzioaren sortzetiko idea aurkitzen du , arrazonamendu honen bidez:

Þ     Zalantza egiteak, askea naizela adieratzen du baina baita inperfektua ere. Perfekzio handiagoa dago, zeozer ezagutzean honetaz zalantza egitean , hortaz, perfekzioaren ideia aurkitzen da KONTZIENTZIAN.

Jainkoaren existentzia frogatzeko 3 ARGUMENTU erabiltzen ditu.

1.       ARGUMENTU GNOSEOLOGIKOA: Kausalitatezko printzipioan oinarritzen da.

v  Gauza edo ondorio guztiek izateko kausa bat eskatzen dute. Kausak efektua baino perfektuagoa izan behar du.

v  Horrela, norberak ezin dezake sortu , ezta kanpotik eskuratu ere, ni eta mundo honetako gauzak ez baikara perfektuak.

v  Beraz, IDEIA SORTZETIKOA da. Izaki perfektu batek (Jainkoa) nigan jarri du. à Jainkoa existitzen da.

2.       ARGUMENTU ONTOLOGIKOA: Izaki infinituaren ideia berak haren existentzia eskatzen du.  Perfektua dena, perfektua izateko existitu behar delako. à Jainkoa existitu

3.       ARGUMENTU KAUSALA: Kausalitatezko printzipioan oinarritu ; Gausa guztiek existitzeko , kausa bat izan behar dute.

v  Ni pentsatzailearen kausa , kausatua izan ez den AZKEN KAUSA izan behar da. à AZKEN KAUSA = Jainkoa da, beraz, existitzen da.

Jainkoren existentziaz baliatuko da, gorputzak edo kanpoko munduaren existentzia forgatzeko.

7.PASIOAK ETA ASKATASUNA (Arimaren grinak)

PASIOAK (grinak)

·          Pertzepzioek ariman sortutako sentimendu edo zirrarak dira eta ariman gertatu arren, gorputzarekin lotuta daude.  Nahigabekoak eta ustekabekoak dira.

·         ARIMAN ERAGIN KALTEGARRIK ZEIN ONURAGARRIA IZAN DEZAKETE. Berez, ez dira onak ez txarrak, hauek kontrolatzeko gauza bagara.

·         GRINA GARRANTZITSUENAK TRISTURA ETA ALAITASUNA DIRA.

Þ     TRISTURAREKIN, arima gorputzarentzat kaltegarri diren gauzez ohartu egiten da, eta GORROTOA sentituz kaltegarria denarengandik ihes egiten dugu.

Þ     ALAITASUNAK,  gorputzarentzat onuragarri diren gauzez ohartarazi egiten dio, eta ondorioz, hauek MAITE ditu, horiek eskuratzeko eta kontserbatzeko joera erakutsiz.

·         ARIMAK GRINAK MENDERATU BEHAR DITU, arimaren indarra horretan datza. Arima ahula bestela.

Descartesen etika EUDEMONISTA, INTELEKTUALISTA, ESTOIKOA eta KRISTAUA da. Zer egin behar du arimak zoriontsu izateko?

1.       Munduaz eta gure buruaz EZAGUTZA ZIURRA lortu, eta hórrela ONGIA EZAGUTU.

2.       GRINAK MENDERATU behar ditugu. Horretarako, arimak espererientzia eta arrazoia hartu behar ditu gidari bere ekintzetan (patua onartu)

v  ARRAZOIA ERABILTZEKO, eta grinak menderatzeko  “arrazoiaren aginduak” bete behar dira. Horrela gaizkia eta ongia bereiziko ditugu.

Þ     Agindu hauek unibertsalak dira, gizakien arrazoimenan daude eta denek aurki ditzakegu.

Þ     Pasioen kausak zein diren ezagutu behar dugu.

v  ESPERIENTZIAREN BALIOA. Esperientziak irakatsiko digu gure eskuetan aldatzea dagoena eta ez. (PAtua onartu)

1.       BERTUTETSUA izatea.  Gure pasioak menderatzea da.

2.       PATUA ONARTU.

ASKATASUNA.

·         Ikuspegi DUALISTA defendatzen du:  Gizakia 2 substantzia autonomoez osatuta dago

v  Substantzia hedatua (gorputza) à Res extensa, hilkorra, lege fisiko mekanizistek determinatua

v  subs. Pentsakorra (arima)à Res cogitans, hilezkorra, askea,( jainkoaren antzeko)

·         Horrela Descartesi ASKATASUNAREN PROBLEMA sortuko zaio:

v  Nola izan daiteke gizakia askea, gorputza askea ez bada? à  Erantzun morala jokoan : gizakia askea dela ez bada frogatzen, orduan ezin da gizakia bere ekintzen erantzule morala dela esan.

v  ZALANTZA EGITEAK askatasuna egiaztatzen du , beraz, pentsamendua askea da ondorioz, gu gara gure ekintzen erantzule eta jabe. Hala ere, askatasunaren problema irekita geratzen zen

ANTROPOLOGIA: Giza izakia (goikoa + hau)

·         Beraz nola azaltzen da 2 subst. Elkarreragina?  Arima gorpuz mugimenduaren iturburua da eta gorputzak grinak sortzen ditu ariman. Guruin pinealaren bidez, elkartzen dira.

8.IDEIA MOTAK: JATORRIZKOAK , ERATORRIAK ETA IRUDIMENEZKOAK.

1.       JATORRIZKO IDEIAK: Gizakia jatorrizko ideiekin jaiotzen da. Zentzumenen bidez , zerbait ikusi , entzun, … aurretik , gure adimenean hainbat ideia ditugu: arimaren ideia (subst. Pentsatzailea), Jainkoren ideia (subst infinitua) eta Materiaren ideia (sus hedatu

2.       IDEIA ERATORRIAK: zentzumenen bidez objektu fisikoei buruzko datu sentigarriak eskuratzen dituenean, kontzeptuak/eratorriak eratzen ditu, Adib, mendia, zuhaitza..

3.       IRUDIMENEZKOAK: Gizakiak sortutako ideiak dira. Adib Zentauroa (zaldia eta gizona). Adimenak ideia berri bat asmatzen du sentipen bidez aurretik jasotako bi ideia edo  gehiago nahasiz.

11. ENPIRISMOAREN EZAUGARRI NAGUSIAK

HELBURUA: Ezagutza garbitu; zentzurik gabeko ideiak baztertuz (faltsuak) à Kausalitatean oinarrituriko ideiak, iturri sentigarrietan oinarririk ez dutenak (aingerua…)

1.       EZAGUTZAREN OINARRIA ESPERIENTZIA DA. Kanpokoa (datu sentikorretatik, ideia fenomenikoak) edo barnekoa (kanp.esperientziaren gogoeta) à Ezagutza sentikorra erabili behar da.

2.       INNATISMOAREN KONTRA. Arrazoimenean ez dago jatorrizko ideiarik. Gure adimena jaiotzean, TABULA RASA da. (ez dago ezer idatzirik, paper zuria)

3.       ENP.eta Arraz. BAT DATOZ EZAGUTZAREN ERREPRESENTAZIO-TEORIAN. Subjektua ez du mundua zuzenean ezagutzen , ideien bitartez baizik. Ez ditugu egiazko munduan existzen diren gauzak ezagutzen, hauteman ditugun gauzei buruzko ideiak baizik. Guk eratzen ditugu, datu sentikorretatik.

LOCKE: 3 ideia mota aurkitu zituen

·         BAKUNAK: Kanpo-munduak eta gure nia sortutako inpresioak/sentsazioak. Satiezinak direnak. Adib ( Sagarra (konplx) osatzen duten sentsazio bakunak: kolorea, freskoa dela..)

·         KOMPLEXUAK: Ideia bakunez osaturikoak; Zatigarriak. Gogoetazkoak dira (Sagarraren ideia, sentsazioak biltzen ditu)

·         ABSTRAKTUAK: Gogoetazkoak . ez dute korrelatibo objetiborik eta abstrakzio prozesuaren emaitza dira. Ezer errealik adierazten ez duten izen hutsak dira. (maitasuna, justizia)

HUME.

·         Gogamenaren edukiak PERTZEPZIOAK dira.  2 mota daude : inpresioak (biziak, datu sentigarrietatik , mina…) eta ideak (inpresioen kopiak) à Ideiak inpresio batetik sortuak dira , hala ez bada ez du esanahirik (maitasuna)

·         Pertzepzioak 2 mota:

v  BAKUNAK: banaezinak (existitzen dira)

v  KONPLEXUAK (faltsuak)  zatigarriak eta ideia bakunak elkarlotuz sortutakoak IDEIEN ASOZIAZIOAREN LEGEEN arabera: antzekotasuna, espazio-denbora albokotasuna eta kausaliatea.

Þ     Horrela, adimenak inferentzia induktiboak garatzen ditu lege hauen arabera eta handik ideia konplexuak sortzen ditu. BERAZ, hórrela sortutako ideiak asmakuntsak dira, OHITURAK eta gure egoera psikologikoak egindakoak.

·         2 EZAGUTZA MOTA:

o   IDEIEN LOTUREN EZAGUTZA. Ezagutza ziurr bakarra matematika eta logika dira. Ez dute errealitateko edukiak adierazten , beraz, ez dira esperientziarekin egiaztatu behar. Asmatuta daude, eta ez dira egiazko inpresioetan oinarritzen , ez dute errealitatea azaltzeko asmorik.

o   GERTAKARIEN EZAGUTZA. Natura zientziarena. Errealitateari buruzko informazioa ematen dutenez, esperientzian egiaztatu behar dira. Ez dira ziurrak, soilik gertakorrak.

BERKELEY

·         ERREPRESENTAZIO-TEORIAREN KONTRAKOA

v  Soilik existitzen dira gauzen ideiak, ideien kanpo ez da existitzen gauza sentigarririk .

v  Beraz, gauzak soilik existitzen dira ideia gisa hautematen ditugun neurrian.  à hortaz, substantzia bakarrak izpiritualak dira, ez materialak. Gainera, JAINKOA da ideien kausa , ez gure gogamena.

Þ     Errealitate fisikoa ez da existizen eta errealitateari buruz dauzkagun ideiak (existitzen direnak) Jaikoak emandakoak dira.

ONDORIOAK : METAFISIKA ARRAZIONALISTAREN KONTRA

·         Haien ustez, metafisikaren ideiak (KAUSALITATEARENA ETA SUBSTANTZIARENA) esanahairik gabekoak dira, ez direlako FENOMENOAK , beren oinarriak inpresioak ez direlako.

v  KAUSALITATEAREN IDEIA ohiturak eta ideien asozioaren legeak sortu. Beraz, printzipio honetan oinarritutako Natura zientzia ez dira fidagarriak, bere legeak probableak dira (erlatibismo eta eszeptisismo zientif) . Zientzia ziur bakarrak , ZIENTZIA FORMALAK

v  SUBSTANTZIEN IDEIAK: Mundua, nia eta Jainkoa, irudimenaren emaitzak dira, ezaugarri multzo bati emandako izenak. 

Þ     NIA: gure inpresioek eta ideiek adierazitako ustezko zerbait

Þ     MUNDUA: munduko obktetuen inpresio deslotuei koherentzia emateko sortutako izena

Þ     JAINKOA: inpresioen erabilera gainenpirikoa.

·         METODOAREN KRITIKA: Metodo deduktiboa (demostrazioa) ezinezkoa da , ideia innatoak ez direlako existitzen eta bere axiomak dira. INDUKTIBOA (natur zientz) ezinezkoa da indukzio osoa, (kasu guztien azterketa). Oinarri psikologikoa du, ohitura.

·         ETIKA ARRAZIONALISTAREN KRITIKA: Moralaren oinarria ez da arrazoimena. Bera oinarria “simpatía” sentimendua da: ekintza atseginak onartzea eta desatseginak gaitzestera garamatzana.

12.ARRAZIONALISMOA ETA ENPIRISMOA . ALDERAKETA.

KOMUNEAN DUTENA.

1.       Biek EZAGUTZAREN IKUSMOLDE ERREPRESENTAZIONISTA defendatzen dute. Errealitatea ez da zuzenean ezagutzen, hautematen ditugun gauzen ideietatik ezagutzen dugu.

Þ     Beren sistema filosofikoak KONTZIENTZIATIK eratuta daude eta bientzak IDEIAK dira ezagutzaren-muina.

2.       Ezagutzeko 3 modu daude: INTUIZIOA (perfektuenak, beheralakoa) DEMOSTRAZIOA (dedukzioa eta beste ideiak, gauzak frogatzeko) eta SENTIPENA (zentzumenen bidezkoa). INTUIZIOA bide egokiena.

Þ     Enpiristen INTUIZIOA ENPIRIKOA da, Arrazionalistena INTUIZIO HUTSA. Abiapuntuak, SENTIPENAK ADIMENEAN UTZITAKO IRUDIAK dira.

3.       3 motatako ideiak:  IDEIA BAKUNAK, IDEIA KONPLEXUAK eta IDEIA ABSTRAKTUAK.

Þ     Ideia abstraktuak azaltzean JARRERA NOMINALISTA hartuko dute, ideia hauek, ez dutelako korrelatibo objetiborik.

EZBERDINTASUNAK

1.       Arrazionalisten kontra , enpiristentzat ESPERIENTZIA DA EZAGUTZA ITURRI BAKARRA eta ez dago IDEIA INNATORIK, GURE IDEIA GUZTIAK SENTIPENEN  EMAITZAK DIRA. IDEIA GUZTIAK INPRESIOETATIK DATOZ. (Humek)

2.       Arrazionalisten kontra, 2 ezagutza mota onartuko dituzte:

v  IDEIEN LOTUREN EZAGUTZA: ziurra den bakarra, baina ez digu munduaz inolako informaxiorik eskeintzen.

v  GERTAKARIEN EZAGUTZA: errealitateaz informazioa eskeintzen digun arren , ez du ziurtasunik ematen, gertakotasuna baizik.

 à Ideien lotura eta gertakarien ezagutza ez dena , zentzugabea da. Beraz, METAFISIKA ARRAZIONALISTA BAZTERTU behar da , bere proposizioak zentzugabeak direlako. ARRAZIONALISTEN METODOA, KAUSALITATEAREN ETA SUBSTANTZIAREN IDEIAK ez dira ONARGARRIAK. (oinarri psikologikoa:ohitura)

Empiristek EZAGUTZA ERLATIBO/ESZEPTIKOA/FENOMENIKOA defendatuko dute, EZAGUTZA UNIBERTSALAREN aurrean.