lunes, 29 de abril de 2013

FILO SELEKTIBITATEA: ORTEGA --> IDEAK ETA SINISTEAK


8.IDEAK ETA SINISTEAK
·         Gizaki bat ulertzeko , gaurkoa zen iraganekoa, haren ideak aztertu behar dira.
IDEIAK gizakiak munduan nora jo behar duen jakiteko baliatzen dituen koordenak dira, Ideien bitartez beharrizan guztiak konpontzen ditu.
·         2 IDEAI MOTA daude:
A)SINISTEAK:
·         GURE ONDOAN BEREZ AURKITZEN DITUGUN USTEAK DIRA. Geure burua munduan kokatzeko modua automatikoki ematen digute.
Þ     Hain barneratuak dauzkagun, ez dugula defendatu behar. Haien “baitan” bizi gara konturatu, ohartu gabe.
Þ     Errealitatearen egoeraren berri ematen digute , berariaz gogoetatu egin gabe errealitateaz.
·         SINESKERAK GU GAUZKATE ETA GUK DAUZKAGU IDEAK. Sineskerak arnasten dugun airea bezalakoak dira, eta ez dugu haietaz pentsatu beharrik , hain dira gureak. ADIB à Eguzkiak bihar argituko du, etxeko atetik kanpo kalea dago.
·         SINESKERAK JASO DITUGU, gu existitu aurretik ere bertan bazeudelako. Komunak dira giza talde bateko kideentzat.
Þ     Giza bizitza sineskera batzuek osatzne dute, garai jakin bateko gizabanako bakoitzak arazoei bilatzen dizkien irtenbide zehatzak bihurtu direlako.
Gizabanakoak bere sinesteez gainera bestelako batzuk, aurkakoak, baina berarenak bezain sinesgarriak ere badaudela ohartzen denan , orduna galtzen die legea eta mirespena betiko sineskeriei, eta haitu egiten zaio arbasoneganako fedea.
Þ     Horrela, ohiko bere sinesteek errealitate izateari uzten diote, eta gizakia harri eta zur geratzen da.
Þ     Ordura arteko sineskerak burutazio hutsak iruditzen zaizkio, elakrren aurkako borrkan dauden asmakizunak.
Baina gizakia ZALANTZETAN MURGILTZEN da. Sineskera batek huts egin dionez, ez da gehiago inongo sineskeriarekin fidatuko.Zalantzak eta sineskerak berdina dira zentzu batean: bietan gaude.
·         Horietako bakoitzean gauden moduan ezberdintzen ditu: Zalantza egon bagaude baina ziurtasun faltarekin. Sineskeran aldiz, zurtasunarekin.
Etengabeko zalantzan bizi ezin garenez, ez-ziurtasuneko egoera horretatik ateratzeko hurbilen dugunari eusten diogu: ARRAZOIMENARI.  Honela sortzen da FILOSOFÍA:
v  Gizakiak sineskerekiko uste ona galtzen duenean, hau da, arbasoenganako fedea , tradizio-sineskerenganako konfiantza, eta aldiz, ahalmen berri batekin fio izaten hasten denean , hots, arrazoimenarenganako fedea hornitzen denean.
B)BURUTAZIOAK (BURUTAPEN-IDEAK)
·         Gizakiak berariaz eraikitzen dituen pentsakizunak dira. Horietaz, ohartzean eztabaidatzera irits daiteke, haien barnean murgilduta sentitzen ez delako.
·         Zalantza beti egongo da ideien artean, horregatik berreratu edo aldeztu behar ditugu etengabe harik eta sineskera bihurtu arte.
·         Sinesteak ez ditugu aldeztu behar, hain ditugu errotuta, han dira gureak. Horregatik ez dugu balioesten sinesteekin bat egitea, eta haien arabera jokatzea, haien baitan bizi baikara.
Þ     Aldiz, ideiekin ados bizi izatea balioesten dugu, ideietan bizi ez garelako, eta ahalegin berezia egin behar dugu.
·         Sineskerak ideak bihur ditzakegu haiei buruz gogoeta kontzientea egitean. Hori eginez gero, larriki zaurituko da sineskerei dagokien erasoezintasuna.

FILO SELEKTIBITATEA: ORTEGA --> ARRAZIOBITALISMOA, ANTROPOLOGIA, ARRAZIONALISMOA GAINDITZEA, BIZITZA ETA HISTORIA


4.ARRAZIOBILTALISMOA
EL TEMA DE NUESTRO TIEMPO idazlanean, Ortegak gogoeta egingo du gizakia kokaturik dagoen bi ikuskera erradikalen inguran: bizitzaren ikuskera eta arrazoimenarena.
ARRAZIOBITALISMOA perspektibismoaren zehaztapena da, bizitzaren eta arrazoimenaren perspektibetatik balio duena sintetizatzen duelako. Bizitzaren perspektiba emandako errealitatea da; arrazoimenaren perspektiba emandako errealitatea ulertzeko ahalegina.
Ez du arrazoia kritikatzen , bai arrazionalismoaren gizaki-ikuskera mugatua; ez du bizitza kritikatzen , bai bitalismoak dakarren irrazionalismoa.
·         ARRAZIONALISMOAK gauza edo susbstantzia definitu bezala ulertzen du errealitatea. Eta honetaz berri emateko erabiltzen duen arrazoia arrazoi abstraktua, logikoa eta unibertsala da, zientzia fisiko-matematikoetan islatzen dena.
ü  Arrazoi hau oso emankorra izan bada ere zientzian, zeharo antzua da aztertu beharreko gaia giza bizitza denean, bizitza ez delako zeozer finkoa, beti egiten ari den errealitatea baizik.
·         BITALISMOAK arrazionalismoarean larregikeriak salatu zituen. Bizitza ezin da arrazoimenaren bidez ezagutu, eta bizitza ezagutzeko intuizioa, eta zer den adierazteko artea beahr direla defendatuko du. Baina  bitalismoaren emaitza irrazionalismoa da.
Bi bide horien gaindiketa bezala beste hirugarren bat proposatu zuen:ARRAZIOBITALISMOA.
·         Bitalismoaren aurka, giza bizitzaren mamia azaltzeko arrazoia, teoriaren erabilera, ezinbestekotat jotzen du. Aldi berean, arrazionarelismoaren aurka, arrazoi abstraktuaren ikusmolde zabalagoa, irekiagoa aldarrikatzen du , BIZI-ARRAZOIA.
Þ     Beraz, bizitzaren lehentasuna azpimarratuko du, baina alboratu gabe arrazoimenaren lorpenak, irrazionalismoari amore emanez.
·         GIZA BIZITZAK izan behar du filosofiaren aztergaia, hau baita errotiko errealitatea.  Baina bizitza ulertu ahal izateko, ezinbestekoa da arrazoia, bizitzak lehentasun ontologikoa duelako.
Þ     Arrazoimena bizitzaren gainean dago eta horretaz emango du arrazoia, baina bizitza gogoeta egitea baino lehenagoko da.
4.1.BAINA , ZER DA BIZITZA?
·         Gizakien bizi-jardun zehatza da, errotikoa beste errealitate guztien oinarri delako. Dinamikoa erabat, etengabeko aritze hutsa, zeregin hutsa. Bere ezaugarri nagusiena HISTORIKOTASUNA da, denborazko izaera.
·         Horregatik, bere izaera ez da naturala , ezta naturaz gaindikoa ere. Gizakia askatasun hutsa da, ez du behin betiko identitaterik , orain modu batean da, baina desberdina izateko gai da.
Þ     BIZI-PROIEKTUA da, denboran zehar hartutako aukeraketen bidez gauzatuko den errealitatea.
GIZA BIZITZA= NIAREN ETA ZIRKUNSTANTZIAREN BATURA DA.
ü  ZIRKUNSTANTZIA: Ez dugu hau aukeratzerik, bertan gaude murgilduta. Subjektua murgildurik dagoen mundua da, hau da, nia ez den beste guztia : inguruko mundo fisikoa, kultura, historia, gizartea, gorputza,adimen-gaitasunak, gortzutz-iaiotasunak , gure psikologia, izaera, sinisteak…
GIZA-BIZITZA, NIA DEN PROIEKTUA BETETZEAN DATZA, beti zirkunstantziari begira. Horregatik gizaki bakoitza bere niaren kausa da. Bere zirkunstantzien oinarrian, gizakiak bere aukeramena zertu behar du irekitzen zaizkion existentzia-ahalbideen artean.
Þ     Giza-bizitza niaren eta zirkunstantziaren arteko elkarrekintza gisa ulertzen du, eta horregatik, “errealismo-idealismoa” antinomia, aurkakotasuna, gainditzea lortzen du.
·         Errealismoak lehentasun ontologikoa gauzei ematen zien.Idealismoak , aldiz, niari. Orain, ez niak ez gauzek ez dute errealitaterik bizitzatik kanpo.
v   IDEALISMOAREN AURKA à ez dago niarik haren aurrean beste gauzarik ez bada . (niak pentsatzen duen zerbait egon behar da)
v  ERREALISMOAREN AURKA à ni ez naiz gauzak , ezta haiek ere ni. (subj. Pentsazailea egon behar da)
FORMULA: “ni gauzekin batera, bizitza sustraizko errealitatea den aldetik”
5.ANTROPOLOGIA: GIZA BIZITZAREN KATEGORIAK
Errealitate erradikala den giza bizitza kategoria edo kontzeptu orokor batzuen aldetik agertzen zaigu definitua, bere egitura berezia eskeintzen diotena.
Honetan , XX.mendeko korrente filosofiko garrantzitsuenetarik baten eragina jaso zuen, “EXISTENTZIALISMOA”rena hain zuzen:
·         Bizitzea mundo konkretu baten barruan bizitzea da.
·         Bizitzea norbaiti tokatu egiten zaion mudnuarekiko ardura hartzea da. Egia da arduragabetasuna badela ere posibilitatea bat, baina hori ardura hartzearen era bat baino ez da.
Þ     Hori dela eta, ez benetazko arduraren aurrean, badago benetazko ardura, norbaiti tokatu egin zaion zirkunstantzia fideltasun sakonarekin asumitzerakoan soilik bete egiten duena.
EGIA bada bizitzea zirkunstantzia konkretu baten barruan, PROIEKTUA ere bada, zeregina, hots, norbaiti , berez dagokion askatasuna asumitzea. à Ezin dut nahi dudana egin, baina bai inposaturik ditudan baldintzen aurrean, bide hau edo bestea hautatu
·         BENETAZKO ARDURA, ASKATASUNA …ASUMITZEA: hortik eratortzen da , giza bizitza ez dagoela inoiz bukatua, definitua eta beraz, bizitzaren beste kategoria bat DENBORAZKOTASUNA dela.
Þ     “El hombre no tiene naturaleza , si no que tiene historia, es historia” . Zentzu horretan, bizitzren funtzioa den arrazoia, bizi-arrazoia , hain zuzen, Ortegak , ARRAZOI HISTORIKO bezala ulertuko du.
Bizitzea besteekin batera bizitze da, besteekin adiskidetzea, haserretzea, proiektu komunak egitea, eztabaidatzea… LABURBILDUZ: giza bizitza elkarbizitza bezala solik ulertu daiteke.
6.GURE GARAIKO GAIA: ARRAZIONALISMOA GAINDITZEA
6.1.ERREALISMOAREN ETA IDEALISMOAREN AURKARKO KRITIKA
Errealitate erradikala aurkitu nahian, pentsamenduaren historiaren barruan, 2 kokapen nagusi bereizten ditu ortegak, errealismoa eta idealismoa. Biak faltsuak.
ERREALITATE ERRADIKALA diogunean, beste edozein motatako errealitate ager dakigun, ezinbestekoz, lehenengo bera suposatu behar dugula esan nahi dugu. à beraz, errealitate erradikalak dudaezina bezala agertzen zaigun errealitatea da.
ERREALISMOA: Indarrean Antzinako eta E.Aroko filosofian zehar
·         . Errealitate Erradikala gauzez eta gauzen arteko erlazioez beteriko mundua da, eta ordena eternoa eta aldaezina du.
Þ     Hori dela eta, EZAGUTZA arrazoiak ordena hori ahalik eta hobekien islatzean datza.
·         ORTEGAK Errealismoak objektua subjektuaren gainetik jartzen du, ondorioz, gizakia gauzatu , naturalizatu egiten du.
Þ     ONDORIOA:  zientifizismo positibistak defendituriko DETERMINISMOA da (gizakia naturaren barruko beste elementu bat, zientzia-fisiko-kimikoei kasu egin behar)
ARRAZIONALISMOA:
·         Aro Modernoan , DESCARTESEK errealismoa susmapean jartzeko oinarriak jartzen ditu,  errealitate errdikalak, beste guztien abiapuntua , ez baitu munduan edo gauzetan kokatzen , ni edo subjektuan baizik.
·         Baina , Descartesekin niaren lehentasuna aurkitze-maialn ezartzen da bakarrik. Mende bat beranduago, KANT-ek Idealismoa bultzatzatu zuen:
Þ     Gauzen errealitatearen eraketa logikoan niak edo subjektuak parte hartzen du, à munduaren eraketa eta ordena, subjektu ezagutzailearen ondorioa da.
Þ     Ondorioz, IDEALISMOAN subjektua izaki aktiboa da eta munduaren nolakotasuna subjektuaren nolakotasunaren islada dela esan daiteke.
Alemaniako ESKOLA NEOKANTIARRAREN bitartez, Ortegak aukera izan zuen tesis idealistarekin harremanetan jartzeko. Hasieran bere onarpena jaso zuen errealistek zeukaten plateamendu inozoa gainditzen zuelako  (mundua bere ez dela ezer, mundua beti norbaitentzako mundua da) baina geroago, KRITIKATU zuen.
·         Idealismoak munduabeti sujektu batentzako mundua dela dionean vetean asmatzen duela dio Ortegakà subjekturik gabeko mundurik ez baitago. Baina, eskola fenomenikoak ondo zuzendu dionez, ahatztu egin zaio planteamendu horren 2.zatia egia osoa adierazteko:
Þ     Subjekturik gabeko mundurik ez dagoen moduan, ezin da ezta mundurik gabeko subjekturik pentsatu.
·         Idealismoak errealismaoren akatsa ondo zuzen du, subjektua ez dela munduko beste gauza bat  besterik ez esanez. Baina hortik, subjektuaren lehentasuna azpimarratzean, SOLIPSISMOAN  erori zen.
Þ     SOLIPSISMOA: subjektu ezagutzailea ezin da bereak sortzaen dituen ideiak baino haruntzago joan eta ondorioz, eezin da munduarekin harremanetan jarri.  Hortik eratortzen dena fikziozko errealiteta baten bizi dela da.

ORTEGAREN PROPOSAMENA: ERREALITATE ERRADIKALA GIZA BIZITZA DA.
·          Errealismoak determinismora eramaten gaitu eta idealismoak solipsismorantz. Konponbidea errealismoaren akatsa eta idealismoarena gainditu egingo duen ikusmoldea da.
·         ERRALITATE ERRADIKALA ez da objektua edo mundua (errealismoa) , ezta subjektu arrazional isolatua (idealismoa) ere, baizik eta giza bizitza , subjektua eta objektua batera, maila berean, biltzen dituena.
Þ     “ni naiz ni eta nire zirkustantziak, inguratzen nauten gauzak” hórrela definitzen du berarentzatko errealitate errad. Den bizitza hori.
Þ     Bi elementu horietatik bata eliminatzea bestearen izenean izugarrizko akatsa da.
Þ     Gauzak , zirkunstantziak, beti dira norbaitentzako gauzak, norbaitentzako zirkustantziak , baina, aldi berean, subjektua, nia edo , norbait hori bakarrik eratu daiteke subjektu bezala gauzen artean, zirkuntantzien artean.
7.BIZI-ARRAZOIMENA ETA HISTORIA-ARRAZOIMENA, BIZITZA ETA HISTORIA
·         Ortega ARRAZOIMEN ARRAZIONALISTAREN KONTRAKOA da (Platon, Descartes…) Arrazionalismoaren ustez, egia bakarra, absolutua eta aldaezina da. 
v  Errealitatearen eta gizakiaren arrazoimenezko guneak bakarrik ezagutu ditzakegu, bizitzaz gabeturiko arrazoi osagaiak.
Þ     Ondorioz, gizakiaren bizitza konkretuaren eta arrazoimenaren jardungunearen artean, amildegia irekitzen da.
·         ARRAZOIMEN ARRAZIONALISTA BIZI-KONTRAKOA ETA HISTORIAREN AURKAKOA dela dio . Arrazoimen-abstraktuak (denboraz gaindikoa)ezin du hauteman bizitzari darion errealitate konkretua, bizitza ezegonkora, denborazkoa eta historikoa delako.
Þ     Arrazionalismoak Historia Arrazoimenaren aurrerabidea oztopatzen duen gertaeren segida balitz ikusten du eta oztopo horiek gainditzeko , errealitateari bere izaera historikoa kentzen dio.
ORTEGAREN PROPOSAMENA arrazoimen abstraktuaren ordez bizi-arrazoimena aldarrikatu behar dela da. Bizi arrazoiaren ezaugarria HISTORIKOTASUNA da. Zer esan nahi du historikoak izatea?
·         BIZITZA zirkunstantziarekin aurrez aurre arrazoitzean datza, hau da, jarduera, egoera bakoitzak eskainitako aurkeren artean hautatuz burutu beharrekoa.
-Hautaketa honek aldez aurreko gogoeta eskatzen du eta gogoeta horretarako bizi-arrazoimenaz baliatu behar gara, bestela bizitzari uko egiten diogu.
Þ     Izatez, gizaki bat zergatik den halakoa edo bestelakoa aztertzeko , honen historia hartu behar da kontuan.
·         BIZI-ARRAZOIA BIZITZA ZERTAN DATZAN ADITZEKO GAI DEN BAKARRA DA. Giza bizitza era askotako esperientziez beterik dago, kontraesanekoak sarritan honako honengatik:
v  Gizaki orok BIZI-EGITASMO bat prestatzen du zirkunstantziei begira eta hura betetzen ahalengintzen da.
v  Diseinatutako programaren gabeziez ohartzen da eta beste proiektu bati ekiten dio, unean uneko zirkunstantzien arabera, aurreko programaren errakuntzak aintzat hartuz, hutsegiteak sahiesteko. -à  Baina programa honi beste batek jarraitzen dio eta hórrela…
7.1.PROZESU HISTORIKOA ETA BELAUNALDIAK
·         Denbora-aro jakin batean gazteak, helduak eta adinduak elkarrekin bizi dira. Horregatik, orainaldi historiko bakoitzak 3 BIZI DIMENTSIO NAGUSI, bizi denbora dauzka à 20 urtekoen bizipenak, 40 urtekoenak eta 60 urtekoenak.Horiek garaikideak dira, ez adinkideak.
v  ADINKIDEAK arazoak eta ideak partekatzen dituztenak dira, antzeko mundo baten alde egiten dutenak. Adinkide guztiek belaunaldi bat osatzen dute. Belaunaldi bakoitzak 15 urte ditu.
·         ALDAKETA HISTORIKOAREN KAUSA BIZITZA-DENBORA DA, hau da, historia barruko oreka faltaren ondorioz aldatzen da.
Þ     Izatez, garaikide guztiak adinkideak balira, ezinezkoa litzateke aldaketa eta historia geldituko litzateke.
·         Ortega historiari ematen dion (datxekion) arrazoia, historian bertan aurkitzen ahalegintzen da. Gertakariak ez dira ulertuko, harik eta nola jazo diren aztertzen ez badira.
Þ     Ikuspuntu honekin Ortega gertakarien deskripzioaz soilik arduratzen den arrazoi fisikoaren aurka aurkezten da.
7.2.BIZI-ARRAZOI HISTORIKOAK ERABILITAKO KONTZEPTUEN ZEHAZTAPENA
·         Izaki bizidunen izana etengabeko aldaketan oinarritzen da. Beraz, zerizan propio hori ezin daiteke kontzeptu abstraktuen bidez azaldu.
·         Ohiko kontzeptu abstraktuak edapen konkretuez betetzen ditugunean, orduantxe lortu ezagutza konkretua eta benetakoa. Soilik hórrela errealitatearen ezagutza .
Þ     Adib, ez da “gizaki” kontzeptu abstraktuaz hitzegin behar, bai , ostera, gizaki konkretuarean jaiotegunaz, tradizioaz, zirkunstantziaz, proiektuaz
7.3.EGIARI BURUZKO IKUSMOLDEA ARRAZIOBITALISMOTIK.
·         EGIA MORALAREN ALROAN: BENETAKO BIZITZA. Gizakiak, bere bizitza egiteko, une bakoitzean , aurkezten zaizkion, ahalbideen artetik bat  aukeratu behar du. Aukeratu serioa da, ondorioak dakartzalako.
Þ     Horrexegatik, adi jokatu behar du, aukeren artean bere existentziari esangura eta eduki gehien ematen diona hautatzeko benetakoena.
Þ     Hala ez eginez, bere  burura engainatuko du eta egiazko erralitaea faltsutu.
·         EGIA ZIENTZIA-ARLOAN: BEHIN-BEHINEKOA. Zientziaren arloko egia egiatzat hartu beahr da, baina ez behin betikoa izateagatik, baizk eta iraganean onartutako egiak kontuan hartzen dituelako, kontra zein alde egiteko, eta horrexegatik , ezientzia egiak aurrepausoak dira.
·         Gizakiaren errealitatea ez da aldez aurretik behin betiko emandakoa ezer, baizik eta gizakiak eskura dituen materialez baliaturik egiten duen eraikuntza, eta ondorioz, errealitate horren gaineko egiazkotasuna aldatzen doa.
Þ     Baina egia aldatzen dela esateak ez du esan nahi edozein baieztapen egia denik.
Þ      Errealitatea eraikitzen da , baina garai bakoitzean egiten diren errealitate horrengaineko baieztapenak frogatu behar dira hipotesi hutsak ez izateko: errealitatearekin erkatu behar dira.

FILO SELEKTIBITATEA: ORTEGA I --> OBJEKTIBISMOA,MASAK ETA ELITEAK ETA PERSPEKTIBISMOA


ORTEGA
1.OBJEKTIBISMOA
·         Ortegak dio Espainia Europatik urruntzen duten 2 joerak hauek direla: batetik, pentsamendu sakona landu ordez, literatura egiteko zaletasuna, eta bestetik, eztabida antzuetan aritzea.
Þ     Baina okerbide hauek objektibismoaren diziplinarekin zuzendu daitezkeela dio.
·         Espainiaren atzerapen sozial, politiko , tekniko eta kulturala gainditzeko, ezinbesteko  da Europan indarrean dauden jarrera intelektualak Espainian errotzea.
·         GAINBEHERA ATZERAPEN ZIENTIFIKOAREN ERRUZ gertatzen da. Zientzia da Eurpa munduko beste herrietatik bereiztu eta nagusitasun morala emtane diona. Diziplina intelektualaren emaitza den zientzia objektibismoaren oinarria izan behar du.
Þ     ZIENTZIA GARATZEKO, BEHARREZKO GAITASUNAK hurrengoak dira:
1.       ZEHAZTASUNA ETA METODOA, bestela, eztabaidak antzuak izango direlako. Ezinbestekoa da abiapuntuan zertaz ari garen ondo definitzea eta zehaztea. Descartesekin bat datorrela, método zehatza nahitaezkoa dela zientzian azpimarratzen du.
2.       JARRERA KRITIKOA, bestela, erraiekin , ez buruarekin , pentsatzen delako.
3.       ARRAZIONALTASUNA. Zenbat eta sistematikoagoak, orduan eta zehatzagoak dira errealitateko objektuei buruzko teoriak. Kontzeptuak sistema batean elkarlotzen baditugu, zientzia sendoa eta bateratzailea garatuko dugu.
Þ     Horiek dira SENDABIDEAK ESPAINIAREN SUBJEKTIBISMOAREN GAIXOTASUNA SENDATZEKO.
OBJEKTIBISMOAK, ZIENTZIA ZEREGINENTZAT, HONAKO ADIMEN EREDUA PROPOSATZEN DU:
1.       Gauzetara beraietara jo behar dugu errealitatea ezagutzeko, beraz, errealitateko gauzak dira gure ezagutzaren azken epaileak.
Þ     Gauzek beraiek dute azken hitza, ez berriz, haien gaineko gure hizketek edo hipotesiek.
2.       Jarrera subjektiboek sekula ez diote zientziari zorroztasunik emango.
3.       Gauzen behaketa eraginkorra izateko , gure ezagumena hezi eta trebatu behar dugu.
4.       Ahalmen teorikoari esker gauzak pentsamenaren bitartez berreraiki behar ditugu, baina , horrtarako, beharrezkoa da gauzak modu objektiboan hartzea, hau da, distantzia pitin batekin.
5.       Gauzak gure jarduera teorikoaren objektu bihurtu behar ditugu.
6.       Errealitateri abstrakzioaren goi-eremutik begiratzen badiogu, gauzei buruzko arrazoimenezko jakitea eraiki ahal izango dugu.


2.GIZARTE ARDURA: MASAK ETA ELITEAK (TEORIA SOZIO-POLITIKO ARISTOKRATIKOA)
Ortegaren ustez, gizarte guztiak beti agertzen dira 2 talde-moten bidez egituratua:
·         MASAK : ertaineko gizakiez, hala-moduzkoa gizakiez osaturikoa, hots halako jende-motaz zeinek “ egin behar dena egiten duen” , “esan behar dena esaten duen…
·         ELITEAK: gutxiengo , berezi edo finaren bat integratzen dutenez osaturikoa, gizaki gorenetaz à bitalak eta sortzaileak izateagatik ezaugarritzen direnak .
Ø  Lehenengo taldekideen funtzio garrantzitsuenak MANTSOTASUNAK izan behar duela, eta bigarrenaren barruan kokatzen direneneak EREDUZKOTASUNA.
ZERGATIK? Gizarteak hórrela egituraketa egokia izatea lortzen duelako:  besteentzako eredua izan behar duen gutxiengo bereziak erantzukizuna bere gain hartzekotan  (idea berriak proposatzen, berain jokabidearekiko exijenteak..) posible gertazen da bikaintasunarekiko jende arruntak berez duen sentsibilitatea esnatzea, horren bitartez onaren bidetik jarraitzeko ezinbestekoa den mantsotasunaren koalitatea arazorik gabe ematen delarik.
·         Berehala egin behar den argibide bat: Ortegak halako sailkapena egiterakoan ez du KLASE SOZIALETAN  PENTSATZEN à berak ondo ikusten du behe mailako klaseen barruan individuo bikainak egon daitezkeela, eta alderantziz.
Þ     ARISTOKRATISMO ORTEGARRA, sozio-politikoa baino gehiago, ETIKO-ANTROPOLOGIKOA da (Nietzsche bezala)
·         Hori dela eta, teoriari buruz egin daitekeen interpretaziorik egokiena INTERPRETAZIO FUNTZIONALA da:  à gizaki batek masaren funtzioa edo gutxinego finaren funtzioa bete dezake, giza aktibitate edo arlo desberdinen araberakoa, pertsona berak kasu batzuetan masa bezala, eta beste batzuetan, elite bezala funtziona dezakeelarik baita.
·         Dena den, sailkapenak jite politikozkorik izan ez arren , baditu noski ONDORIO POLITIKOAK: Estatu baten gobernante moduan, orokorrean, autoexikentzia eta ideia berriak sortzeko gaitasun bereziaz horniturikoek egon beharko lukete.
Þ     “Orokorrean” pertsona berarengan masa izateko edo elitea izateko joerak batera eman badaiztezke ere, gizarte guztietan beti izaten direlako aktibitate guztietan “ orokorrean”zuzentasunaz ezaugarrituriko indibiduo gorenak.
MASEN ERREBOLTA
·         Ortegaren iritziz, bere garian MASEN ETA GUTXIENGO FINAREN ARTEAN EGON BEHARKO LUKEEN OREKA APURTU EGIN DA, horren kausak bezala bereziki honako hauek aipa daitezkeelarik: garapen-teknologikoa eta demokrazioaren etorrera.
Þ     Ongizate materaialaren hobekuntza eta era bateko jandearen parte hartzea politikagintzan ez dira, berez, txartzat jo egin beharreko prozesuak, alderantziz baizik à giza aurrerapena susposatzen duten aldetik, zeharo estimagarriakd ira.
Þ     Gertatzen dena zera da: prozesu horiekin batera, GIZARTE OROK BERE ERAKETAN INOIZ GALDU EGIN BEHARKO EZ LUKEEN ARISTOKRATISMOA DESAGERTU EGIN DELA ETA , KASU HONETAN, BAI HITZEGIN DEZAKEGULA BERRI TXARRAZ.
·         Azken aldi honetan emandako eraldaketa sozial izugarriekin masak harrotu egin dira, beraien koalitaterik garrantzitsuena izan beharko zuena, mantsotasuna , guztiz galdu egin dutelarik.
Þ     Alderantzizko prozesuan, masek harutriko indarraz zeharo inpaktaturik, gutxiengo finak kikildu egin dira, desmoralizatu eta horren ondorioa, gizartearen eredua erreferentzia izateko betidanik asumituriko erantzukizunaren gabezia izan da.
·         Egon beharrean gizarte baten aurrean, non ideai, proiektu , edo balore berriak sortzeko gai diren bakarrek zuzenduko luketen, bagaude beste honen aurrean, non berdintasuna gaizki ulertua  à
Þ     hots, kaskarkeria saritzen duen berdintasuna jaun eta jabe den , gizartearen protagonismoa ez ideiarik , ez beren buruekiko inolako exijentziarik ez duten masek hartzearen ondorioa dela.
·         EZ DAGO EZER ONIK ETORTZEA ideia berriak ekarri beharrean, sasiideiak, iritzi madarikatuak, zalantza guztien gainetik instalaturiko sineskerak soilik ekartzen direnean, garaiaren zirkunstantziekiko irekitasun inteligentea eta gainditzeko gogoa aurkeztu beharrean, itxitasun leloa (ARIMAREN OBLITERAZIOA) eta konformismo alferra aurkezten direnean, arazoei aurre egiteko arrazoiari lehentasuna eman beharrean, argi eta garbi bortxakeriari, (ekintza zuzena) eskeintzen zaionean.
Þ     Masek harturiko protagonismoaren ondorio gisa, guzti hori gertatzen ari da Europan azken aldi honetan.
XX.mendearen lehenengo zatian izugarrizko garrantzia izandako mugimendu politiko batzuek (sindikalismoak, faxismoak…) primeran islatzen dutela aztergai dugu masen-errebolta fenómeno hori.
·         Bai SINDIKALISMOAN eta FAXISMOAREN barruan, obliterazio edo itxitasun intelektuala, bortxakeriarekiko mirespena eta jendearengan sineskerek duten indarra oso nabarmenak dira.
·         Horien aurrean planteatu daitekeen ALTERNATIBA? Berarentzat, DEMOKRAZIA LIBERALA da à hots, sistema politikoa , non bortxakeriaren aurrean , arrazoi kritikoaren garapena; masen diktaduraren aurrean, gutxiengoekiko errespetoa, eta orokorrean, basakeriaren aurrean, zibilizazioa proposatzen duena.
3.PERSPEKTIBISMOA
Perspektibismoari buruzko planteamendua EL EXPECTADOR-rren eta KIXOTEREN GAINEKO GOGOETAK idazlanean azladuko zituen Ortegak. Teoriaren muina:
“Ni naiz ni eta nire zirkunstantzia ( naizen naizenean datza) eta hori salbatzen ez badut, ez dut neure burua salbatuko”
3.1.ZER DA ZIRKUNSTATZIA?
·         Subjektua murgildurik dagoen mundua da, hau da, nia ez den beste guztia : inguruko mundo fisikoa, kultura, historia, gizartea, gorputza,adimen-gaitasunak, gortzutz-iaiotasunak , gure psikologia, izaera…. Niak aurpegi eman behar dien arazoen esparrua.
Þ     Zirkunstantziak lagungarri edo eragozpen izan daitezke gizakiarentzat, baina , edozein kasutan, ez dugu zirkunstantzia aukeratzerik, bertan baikaude murgildurik.
·         INGURATZEN GAITUZTEN GAUZEN ESANAHIA NOBERE ZIRKUNSTANTZIETATIK BILATU BEHAR DUGU. Horregatik, mendebaldeko gizakia ulertzeko, haren urruneko eta hurbileko zirkunstantziak kontuan hartu behar ditugu:
Þ     Pentsamendu judu-kristaua  eta Graziako filosofía batetik, eta haren zirkunstantzia historikoak eta pertsonalak bestetik.
·         Errealitateari buruzko egia absolutua, bere ulerpen eta esanahia osoa, perspektiba guztien konbinazio/batuketa antolatua da. Horretan, perspektiba berdintsuak eta kontrakoak dira osagarriak.
Þ     Errealitateari begiratzen dion bakoitzak bere ikuspuntutik, perspektibatik, begiratu behar dio à norbere perspektiba errealitatearen behrrezko osagaia da. Izatez, ez dago ikuspunturik beste baten gainean.
Þ     Zientzia eremuan ere, zientzien arteko eralzioak eta korrespondentziak bilatu behar dira, errealitateari buruzko ikuspegi zientifiko osoa lortzeko.
·         IKUSPUNTU ANIZTASUNAREN  aldarrikapena egiten du eta metáfora gisa, paisaiaren irudia porposatzen du.
3.2.PERSPEKTIBAREN EZAUGARRIAK HAUEK DIRA:
1.       Banaka hartuak, errealitatearen zatiaren irudiak dira.
2.       Balio berekoak dira berariazkoak badira, beraz, desadostasuna pertsonaren autonomiaren adierazle da.
3.       Tolerantziaren aldarrikapena da, gizarte bizikidetzaren oinarria dena.
4.       Besteen iritziek nireeen beste eskubide existitzeko , ez osoak izategatik, nireak bezalakoak izategatik baizik, elkarren osagarri.
3.3.EGIAREKIKO KOKAPENAK KONTUAN HARTUTA, PERSPEKTIBISMOAK ESZEPTISIMOA, ERLATIBISMOA, ARRAZIONALISMOA , IDEALISMOA ETA ERREALISMOA GAINDITZEN DITU:
·         ESZEPTIZISMOAREN KONTRA, perspektiba guztiak bilduta, egia osoa balitekeela dio.
·         ERLATIBISMOAREN KONTRA (Nietzsche) perspektiba bakoitza ez dela nahikoa dio.
·         ARRAZIONALISMOAREN KONTRA, egiarekiko ikuspegi unibertsala, bakarra ez dagoela dio, ikuspegiak anitzak baitira. Halere, lortutako irudiak bateratu behar printzipio gidatzaile bati jarrituz.
·         IDEALISMOAREN (nia) eta ERREALISMOAREN (gauzak) KONTRA,  gauzak ez direla niaren emaitzak eta errealitaea ez zaiola niari inposatzen dio. “ Niak gauzak bizitzen ditu” à beraz, niaren eta guazen elkarrenkintza errotiko da bizitzan.
Þ     Errealitate ezin da interpretatu subjektuaren eta objektuaren ohiko bereizkuntzatik, nia eta ez-niaren aurkaritza hertsian.
Þ     Idealismoaren eta errealismoaren aurrean, nia eta gauzak batu behar dira, niak gauzak bizitzen baiditu.
3.4.EGIARA IRISTEKO POSIBILITATEI DAGOKIONEZ, PERSPEKTIBISMOA BI POSIZIOEN GAINDIKETA INTEGRATZAILE BEZALA AGERTZEN ZAIGU: batetik, arrazionalismoarekin erlazionaturiko dogmatismoa, eta bestetik, erlatibismo-eszeptizismoa.
·         DOGMATISMO ARRAZIONALISTAREN IKUSPEGITIK,  errealitatea modu bakar batean soilik ager dakiguke, beraz, perspektiba bakar bat da egiazkoa à errealitateak ordena eterno bat duenez, horri buruzko egia eterno eta absolutu bakarra dago eta hori arrazoi unibertsalak bakarrik eskura bezake.
·         ERLATIBISMOA daukagu bestetik, eta horrek ESZEPTIZISMOARA garamatza: errealitatea ez da modu bakar batean agertzen, berez anitza eta aldakorra baita.
v  Subjektu ezagutzailea zirkunstantzia-mota desberdinengatik erabat konkretizaturiko hezur eta haragizko gizakia denez, errealitateaz ikuspegi anitzak egon behar dira.
KRITIKA:
·         Erlatibismoak dogmatismoari egiten dion kritika onartu behar dela, dogmatismoak, egiara hurbildu nahian, bere neurrira eraikitutako mundo irreal bat eraiki egiten duelako à beraz, errealitateaz eskeinitako ezagutza faltsua delako.
·         ERLATIBISMOAK , aldiz, benetazko errealitatearekin topo egin nahi du, prozesu bezala, historia bezala ulerturiko egiazko errealitatearekin, hortik eratorritako ikuspegi pluralista beharrezko delarik.
Þ     Baina berea AKATSA, dakarren eszeptisismoa da : errealitateari buruzko perspektiba desberdinak egonez, zeozer objektiboa , egiazkoa, esatea ezinezkoa dela pentsatzea , alegia.
PERSPEKTIBISMOA da Ortegak prosposatzen duen alternativa eszeptizismoaren aurrean, berarentzatko errealitateari buruzko ikuspegi desberdinak egoteak ez du sopusatzen egia lortzearen ezintasunik, perspektibak, elkarrek aurkakoak ikusi beharrean, batzuk besteekiko osagarri moduan ulertu daitezkeela baizik.
v  Era horretan ulertuak Ortegak pentsatzen du perspektibei berez dagokien subjektibitatea, objektibitate bihur daitekeela eta objektibitate horrek permitituko digu mundo erreal biziaren aberastasunez konturatzea. à Arrazionalismoak eskeinirikoa berriz, itxurazkoa da.